เทศน์อบรมพระ ณ วัดป่าบ้านตาด

เมื่อวันที่ ๒๑ มกราคม พุทธศักราช ๒๕๐๘

ปฏิสงฺขา โยนิโส

วันนี้รู้สึกมีความภาคภูมิใจมากที่ได้เห็นนักปฏิบัติมากท่าน ก้าวเข้ามาสู่วัดป่าบ้านตาด อันเป็นเช่นแดนนรก ซึ่งไม่คาดว่าจะมีท่านผู้ใดสนใจยอมเสียสละค่าตัว ฝ่าฝืนความลำบากในหนทางอันกันดาร เข้ามาสู่สถานที่อันแร้นแค้นกันดารนี้ แต่กลับได้เห็นท่านนักปฏิบัติ และท่านคณะศรัทธามากท่านอุตส่าห์จากสถานที่ และหนทางอันแสนไกลเข้ามาโดยไม่คิดถึงความลำบากและสิ้นเปลืองใด ๆ แม้ชีวิตพร้อมทั้งร่างกายก็ยอมเสียสละเพื่อบูชาพระรัตนตรัย คือพระพุทธเจ้า พระธรรม พระสงฆ์ สมกับนามผู้เป็นศิษย์พระตถาคตผู้องอาจกล้าหาญต่อการเสียสละเพื่อหมู่ชน ทุกท่านที่มาเป็นผู้มุ่งหวังประโยชน์ต่ออรรถธรรมอันยอดเยี่ยม ฉะนั้น เรื่องความลำบากจะสิ้นเปลือง ตลอดชีวิตซึ่งเป็นของมีค่ามาก จึงไม่สามารถเป็นอุปสรรคต่อการมาของท่านทั้งหลายได้ เพราะอำนาจแห่งศรัทธาความเชื่อมั่นต่อหลักธรรมเป็นของมีกำลังมากกว่าสิ่งที่กล่าวมา ไม่เช่นนั้นก็ไม่มีใครกล้าเสียสละ

แม้ท่านที่เป็นนักบวชก็เช่นเดียวกัน จะไม่มีท่านผู้ใดกล้าเสียสละเพศจากความเป็นฆราวาสที่โลกเห็นว่าเป็นของมีคุณค่า ก้าวเข้ามาในเพศของนักบวชซึ่งเป็นเพศที่ไร้คุณค่าในส่วนแห่งร่างกายนี้เลย เพราะเพศของพระเป็นเพศที่สละทุกสิ่งทุกอย่างที่โลกเห็นว่ามีราคา แม้ร่างกายพร้อมทั้งจิตใจก็ยอมสละพลีชีพเพื่อความเพียร ในหลักธรรมอันล้ำค่าที่เรียกว่าสวากขาตธรรม และ นิยยานิกธรรม และเพื่อสละทิฐิมานะ ความสงวน ความหึงหวงในทุกสิ่งซึ่งเคยฝังใจมาเป็นเวลานาน ให้ลดน้อยหรือหมดสิ้นไปโดยลำดับ ด้วยอำนาจความเป็นนักบวชและนักกล้าเสียสละ ดำรงชีพและปฏิบัติธรรมตามเยี่ยงอย่างของนักบวชที่พาดำเนินมา ชื่อว่าถูกต้องตามสวากขาตธรรมที่ตรัสไว้ และทรงพาดำเนินมา

หากว่าพระศาสนาพึงได้รับการบำรุงด้วยการปฏิบัติตามโดยถูกต้องตลอดสาย จากท่านที่เป็นนักบวชและท่านพุทธศาสนิกชนทั่ว ๆ ไปแล้วไซร้ แม้นักบวชทั้งเป็นพระ เป็นเณร เถร ชี และพุทธบริษัทจะมีจำนวนมากเท่าไร พระศาสนาก็ยิ่งจะเจริญมากเท่านั้น ดังนั้นพระพุทธศาสนาจึงอาศัยท่านพุทธบริษัทจะเป็นผู้ประดับให้สวยงาม โลกจะมีความร่มเย็นเพราะพระธรรมแผ่กระจายไปทุกหนทุกแห่ง ขึ้นชื่อว่าธรรมแล้วย่อมให้ความอบอุ่น และความไว้วางใจแก่โลกตลอดมา เท่าที่ควรแก่กำลังความสามารถของผู้บำเพ็ญ

คำว่า ธรรม คือธรรมชาติที่คอยกระตุ้นเตือนความผิดพลาดของผู้บำเพ็ญอยู่เสมอ ฉะนั้นแต่ละท่านถ้าต่างมีความสนใจใคร่ต่อการปฏิบัติธรรมอยู่บ้างแล้ว ไม่ว่าวงงาน และสังคม ตลอดประเทศชาติบ้านเมือง ย่อมจะได้รับความเป็นธรรม และสงบเรียบร้อยไปตาม ๆ กัน ไม่ค่อยจะมีการเอาเปรียบเอารัดกัน ผู้ใหญ่ก็มีความเมตตา ผู้น้อยก็มีความเคารพ และมีความจงรักภักดี ซื่อสัตย์สุจริตต่อผู้ใหญ่ ต่างก็มีความเป็นธรรมต่อกัน การทะเลาะเบาะแว้งแข่งดีอันเป็นบ่อเกิดแห่งความหายนะก็ไม่ค่อยมีทางเกิดขึ้น แม้มีก็นับวันลดน้อยลงไปเป็นลำดับ เพราะต่างฝ่ายต่างมีธรรมเครื่องชั่งตวงและยับยั้งไม่ผลุนผลันรุนแรง มีความเห็นอกเห็นใจกัน ซึ่งหลักธรรมอันแท้จริงก็แสดงถึงความเห็นอกเห็นใจกันอยู่แล้ว ไม่ให้ดูหมิ่นเหยียดหยามกัน และสอนให้มีความเข้มแข็งต่อหน้าที่การงาน งานหนักก็รับเอา งานเบาก็รับทำ ไม่เห็นแก่ความลำบาก พยายามพึ่งตัวเองด้วยกำลังปลีแข้ง

ไม่ให้เป็นทำนองชายขับเกวียนไปในป่า ล้อเกวียนติดหล่มจมลงลึก ควายลากไปไม่ไหว ชายนั้นร้องโวยวายไปทั่วทั้งป่าและวิงวอนให้เทวดาที่เป็นเจ้าป่าลงมาช่วย ขณะนั้นปรากฏว่าเทวดาผู้มีใจเป็นธรรมก็รีบมาร้องบอกให้เขาเฆี่ยนควายให้เดิน เพื่อลูกล้อจะได้เคลื่อนที่จากหล่มลึก พอชายนั้นเฆี่ยนควายให้เดินตามคำสั่งของเทวดาเท่านั้น ล้อก็เคลื่อนจากหล่มลึกไปได้ เทวดาผู้ใจบุญก็สั่งสอนเขาเสียบ้างว่า การร้องโวยวายไปก่อนโดยที่ยังไม่ได้ทดลองกำลังของตนให้เต็มฝีมือเสียก่อน ใครเขาจะมีแก่ใจช่วยเราได้เล่า ฉะนั้นการหมายพึ่งตัวเองจึงดีกว่าการหวังพึ่งผู้อื่นโดยถ่ายเดียว จะไม่ทำให้เป็นคนขี้เกียจคอยแต่พึ่งเขาท่าเดียว เพราะการหวังพึ่งแต่เขาท่าเดียวจะทำคนนั้นให้เป็นคนอ่อนแอ แอบขึ้นอยู่บนหลังและขึ้นขี่บนคอของเขาตลอดเวลา ใครเล่าจะมาเป็นบ๋อยคอยแบกหามคนทั้งคนอยู่ตลอดเวลา ถ้าเป็นพระเพียงสะพายบาตรลูกเดียวก็รู้สึกหนัก และมองหาที่ปลงที่วางอยู่แล้ว

ท่านนักปฏิบัติโปรดคำนึงธรรมบทนี้ให้มาก จะเป็นผู้เข้มแข็งในหน้าที่ของตน สิ่งใดที่สุดวิสัยจริงก็ให้ทราบว่าสุดวิสัยจริง ขึ้นชื่อว่ามนุษย์ผู้มีศาสนาอยู่ภายในใจบ้างแล้วต้องเห็นใจกัน และมีแก่ใจที่จะช่วยผู้จนมุมให้หลุดพ้นจากเหตุการณ์นั้น ๆ ไปได้ ไม่ปล่อยให้ตายทิ้งเปล่า ๆ โดยไม่มีแก่ใจช่วยเหลือ ข้อสำคัญขอให้ตั้งหลักประกันตัวเราไว้ด้วยความเป็นนักสู้ในหน้าที่การงานที่ชอบธรรมทุกกรณี ตามเพศและวัยของตน ถ้าเป็นนักบวชก็จะเป็นผู้ประดับและเป็นเครื่องประดับโลกและพระศาสนาให้สวยงามและเจริญรุ่งเรือง เพราะผู้มีความประพฤติมรรยาทหน้าที่การงานดี ย่อมเป็นที่ดูดดื่มแก่เพื่อนและประชาชนทั่ว ๆ ไป ไม่มีวันจืดจาง ฉะนั้น คุณธรรมทั้งสามนี้มีอยู่ในผู้ใดไม่ว่านักบวช ฆราวาส หญิง ชาย ผู้นั้นย่อมเป็นที่เคารพนับถือจากหมู่ชน ไม่มีใครรังเกียจเพราะเป็นผู้มีเครื่องประดับอันล้ำค่าภายในตน

อนึ่งเครื่องประดับดังกล่าวนี้ ไม่มีการสิ้นเปลืองทรัพย์สมบัติอะไรมากมาย ไม่เหมือนเครื่องประดับชนิดอื่น ๆ แต่สามารถจะทำคนให้งามได้ทุกเพศทุกวัย และทุกยุค ทุกสมัย ทั้งเป็นเครื่องประดับที่ล้ำยุคล้ำสมัยมาตลอดกาล ไม่มีเครื่องประดับอื่นใดจะเป็นคู่แข่งได้ พระพุทธเจ้าผู้ทรงพระเกียรติกึกก้อง และสะเทือนสะท้านไปทั่วไตรโลกธาตุประกาศพระศาสนาให้มนุษย์ เทวดา อินทร์ พรหม ยมยักษ์ ได้มีความเคารพเลื่อมใส และสักการบูชาอยู่ทุกหนทุกแห่ง ก็เพราะคุณธรรมทั้งสามประเภทคือ ความประพฤติ มรรยาท และความองอาจกล้าหาญในหน้าที่การงานนี้เอง เป็นรากฐานสำคัญ

ตามธรรมดาแล้วนักบวชไม่ว่านักบวชในครั้งโน้นหรือในครั้งนี้ ไม่ปรากฏว่ามีอะไรสวยงามภายในร่างกาย และเครื่องนุ่งห่มตลอดบริขารทุกชิ้น เพราะมีแต่สิ่งที่โลกไม่พึงปรารถนาในองค์ของพระ และเครื่องอาศัยของพระเลย แต่เพราะความประพฤติมรรยาทอัธยาศัยใจเยือกเย็นของพระผู้มีธรรมต่างหาก ที่ทำให้โลกเกิดความเชื่อเลื่อมใส กราบไหว้บูชา และถือเป็นครูอาจารย์โดยหวังพึ่งเป็นพึ่งตายจริง ๆ ทั้งมอบความไว้วางใจทุกอย่างไว้กับพระผู้มีธรรมเป็นที่น่านับถือ แม้จะเป็นจะตายก็ไม่ยอมห่างเหินจากพระ และยึดถือเป็นสรณะจนถึงวาระสุดท้ายแห่งชีวิต ไม่ยอมปล่อยวาง

คุณธรรมที่เป็นหลักใจของโลก คือความประพฤติดี มรรยาทดี อัธยาศัยดี หน้าที่การงานดี ความไม่มองข้ามตัว ที่เรียกว่า อตฺตา หิ อตฺตโน นาโถ ทำตนให้เป็นที่พึ่งของตน มีในผู้ใดผู้นั้นชื่อว่ามีสิริความงามประจำตน คนประเภทนี้ถ้าเป็นฆราวาสแม้คนอื่นจะรับเป็นภาระเลี้ยงดู ตลอดให้ที่อยู่อาศัย ให้ทำงานในบ้านหรือวงงานต่าง ๆ ก็ไม่ทำให้งานในวงงานนั้น ๆ เสียไป หรือจะทำงานโดยการขอร้อง หรือค่าจ้างรางวัลจากคนอื่น เขาก็ตั้งหน้าทำงานด้วยความซื่อสัตย์สุจริต เช่นเดียวกับเขาทำงานส่วนตัวเขาเอง ไม่มีการคดโกงต่อการงาน และเวล่ำเวลา ตลอดหมู่เพื่อนที่เกี่ยวข้อง มีความขยันหมั่นเพียรเป็นรากฐานของบุคคลผู้หวังพึ่งตน และเป็นที่เบาใจแก่ผู้มีส่วนเกี่ยวข้องกับเขา คนประเภทนี้ไปอยู่ที่ไหนก็เป็นที่พึ่งของตัวได้ และยังจะเป็นที่พึ่งของคนอื่นที่เขายังไม่มีความสามารถ จะได้รับถ่ายทอดไปเป็นตัวอย่างอันดีและดำเนินตาม แล้วกลายเป็นคนพึ่งตนเองได้ในกาลต่อไป ฉะนั้น หลักพระพุทธศาสนาจึงสอนเน้นลงในธรรมทั้งสี่ประเภทนี้ ไม่ให้มองข้ามไป โดยเห็นว่าเป็นธรรมสำคัญ และถือเป็นหลักใหญ่ส่วนหนึ่งของพระศาสนาด้วย

เราผู้ก้าวเข้ามาสู่วงพระศาสนาและผ้ากาสาวพัสตร์มีนามว่า พระศากยบุตร โปรดสำนึกอยู่เสมอว่าอย่าเป็นผู้ลืมตน จงนำข้อวัตรข้อปฏิบัติที่เป็นระเบียบแห่งความประพฤติอันดีงามตามเสด็จพระพุทธเจ้าเพื่อตัดกิเลสอาสวะโดยทางความเพียรอย่าลดละ จะชื่อว่า อตฺตา หิ อตฺตโน นาโถ ด้วย เป็นสิริมงคลแก่โลกด้วย เป็นผู้ส่งเสริมพระศาสนาให้เจริญด้วย คนประเภทนี้มีมากเท่าไรจะเป็นเครื่องประดับพระศาสนา และโลกให้เจริญสวยงามมากเท่านั้น แม้สีผ้าที่เป็นเครื่องทรงของพระจะเป็นสีที่โลกไม่ค่อยต้องการ อวัยวะที่มีผมบนศีรษะซึ่งโลกถือว่าเป็นของสวยงาม แต่ถูกโกนสิ้นจนหมด ยังปรากฏอยู่เพียงศีรษะโล้น ๆ ก็ตาม โลกมิได้คำนึงในส่วนเหล่านี้ว่าเป็นสิ่งสำคัญ แต่คำนึงถึงข้อปฏิบัติ มรรยาท อัธยาศัย ที่ถูกต้องกับศีลธรรมอันดีงามต่างหาก นี้เป็นจุดที่หวังของโลกผู้มีความรุ่มร้อนอยู่ด้วยกิจการต่าง ๆ จะอาศัยผู้มีความร่มเย็นด้วยธรรม จะไม่ผิดหวังสำหรับผู้มาอาศัย

ดังนั้น จึงขอขอบคุณ และอนุโมทนาด้วยทุกท่าน ที่อุตส่าห์มาจากทางไกล สละทุกสิ่งทุกอย่าง เวล่ำเวลา ความลำบาก แม้ชีวิตอัตภาพก็ยอมสละได้ เนื่องกับการไปการมาเพื่อศึกษาธรรม และยึดไปเป็นเครื่องดำเนินด้วยความถูกต้อง เพื่อหวังความเจริญก้าวหน้าในอนาคต โปรดทำความสนใจในหน้าที่ และข้อปฏิบัติเต็มกำลังความสามารถ เพราะทุก ๆ สิ่งที่เกี่ยวกับความเป็นอยู่ และเครื่องอาศัยของพระ เราปล่อยให้โลกเป็นผู้รับภาระโดยสิ้นเชิงแล้ว ที่อยู่อาศัยที่ให้นามว่า วัด ญาติโยมก็มีศรัทธาจัดสร้างขึ้น ตลอดเสนาสนะ ห้องขับถ่ายต่าง ๆ โลกมีความใฝ่ใจ และตามสนับสนุนเต็มความสามารถตลอดมา ไม่ปรากฏว่าจะมีอะไรบกพร่อง นอกจากพวกเราจะเป็นผู้บกพร่องเสียเอง จึงไม่ควรไปทำความกังวลกับปัจจัยสี่

โปรดสนใจและบำเพ็ญหน้าที่ของตนให้สมบูรณ์ด้วยข้อปฏิบัติ โดยความเข้มแข็ง เพื่อผลที่เรามุ่งหวังมาเป็นเวลานาน ได้แก่ความพ้นทุกข์ทางใจโดยสิ้นเชิง จะเป็นสมบัติอันล้นค่าของเราในวันหนึ่งแน่นอน ก็การดำเนินเพื่อธรรมอันยอดเยี่ยมนั้น ต้องดำเนินด้วยข้อปฏิบัติตามที่ประทานไว้แล้วทุกแง่ทุกมุม ไม่มีแง่ที่น่าสงสัย และมิได้ดำเนินไปตามทางสายที่โลกดำเนินกัน เช่น ทางเดินเท้า ทางเดินด้วยยวดยานพาหนะ แต่ดำเนินไปด้วยทาน ศีล ภาวนา หรือ ศีล สมาธิ ปัญญา ซึ่งเป็นทางของจิตจะต้องดำเนินเช่นนั้น ศีลไม่ว่าข้อใดที่ทรงบัญญัติไว้ โปรดถือเป็นข้อหนักแน่นและสำคัญยิ่ง ที่จะตามรักษาให้เป็นผู้งามในศีล

กิจการใดถ้าเห็นว่าเป็นความชอบธรรมที่จะยังสิ่งมัวหมองออกจากกาย วาจา ใจ เป็นลำดับ อย่าเห็นเป็นของเล็กน้อย โปรดถือเป็นของสำคัญทุก ๆ ข้อไป เพราะพระโอวาททุกบททุกบาทที่ประทานไว้ ก็เพื่อจะแก้นิสัยอันเจือไปด้วยสิ่งมัวหมองของสัตว์ซึ่งติดแนบอยู่กับใจมาเป็นเวลานานเท่านั้น มิได้เพื่อสั่งสมสิ่งที่กล่าวมา เพราะการปฏิบัติตามธรรมของพระพุทธเจ้าเลย

การบิณฑบาตเป็นอาชีพที่บริสุทธิ์ ทั้งเป็นกิจจำเป็น และสำคัญของพระข้อหนึ่ง การขบฉันก็เป็นกิจวัตรจำเป็นข้อหนึ่ง ควรให้มีหลักธรรมวินัยเป็นเครื่องคุ้มกันเสมอ ในขณะฉันอย่าปล่อยให้กิเลสตัณหาสอดแทรกขึ้นมาในขณะนั้น ควรพิจารณาโดยแยบคาย อาหารทุกประเภทที่ได้มาจากการบิณฑบาต หรือได้มาจากทางอื่น ได้มาด้วยสัมมาอาชีวะ หรือได้มาด้วยมิจฉาอาชีวะ ถ้าได้มาด้วยสัมมาอาชีวะถือว่าได้มาโดยชอบธรรม เมื่ออาหารก้าวเข้ามาถึงตัวเราแล้ว ขณะที่ฉันก็อย่าให้มิจฉาอาชีวะแทรกเข้ามาในเวลานั้นได้ ถ้าฉันด้วยกิเลสตัณหา ฉันด้วยความคะนอง ฉันด้วยความฟุ้งเฟ้อเห่อเหิมในรสชาติแห่งอาหารปัจจัยที่อยู่อาศัย เครื่องนุ่งห่ม ยาบำรุงร่างกายแล้วนั่นแล แม้ทุกสิ่งที่ได้มาด้วยความบริสุทธิ์ แต่กิริยาที่บริโภคใช้สอยกลายเป็นมิจฉาชีพไปโดยเจ้าตัวไม่รู้

ฉะนั้น ก่อนบริโภคใช้สอยในปัจจัยทุกสิ่ง พระพุทธเจ้าจึงสอนให้พิจารณา ปฏิสงฺขา โยนิโส เพราะคำว่า ปฏิสงฺขา โยนิโส ไม่ใช่เรื่องเล็กน้อย แต่เป็นเรื่องใหญ่โตมากและครอบไปหมดทั้งโลก เพราะเป็นเรื่องของปัญญา จึงไม่ควรทำเอาเฉย ๆ โดยปราศจากการใคร่ครวญไตร่ตรองให้รอบคอบก่อน ก่อนฉันทุก ๆ ครั้ง จึงควรพิจารณาปัจจัยที่มารวมอยู่ในบาตรหรือในภาชนะว่านี้ได้มาแล้วด้วยความบริสุทธิ์ แต่ขณะจะฉันจะเป็นความบริสุทธิ์หรือไม่ หรือจะกลายเป็นมิจฉาชีพไปโดยเจ้าตัวไม่รู้ ด้วย ปฏิสงฺขา โยนิโส จีวรํ ปิณฺฑปาตํ เสนาสนํ คิลานเภสชฺชํ ปฏิเสวามิ  ให้เห็นสักว่าเป็นเครื่องเยียวยาธาตุไปในวันหนึ่ง ๆ เพื่อบำเพ็ญพรหมจรรย์ให้เป็นไปในวันหนึ่ง ๆ เท่านั้น ไม่ได้มุ่งถึงรสชาติความเอร็ดอร่อย ไม่ได้มุ่งถึงอาหารจะประณีตบรรจงหรือไม่ ไม่ได้มุ่งสถานที่และชาติชั้นวรรณะของผู้มาให้ทาน แต่มุ่งถึงความบริสุทธิ์ใจที่ได้มาด้วยความชอบธรรม และการขบฉันด้วยความชอบธรรมเท่านั้น นี้แลเป็นยอดอาหาร เป็นอาหารที่ประเสริฐ และเป็นการขบฉันที่ชอบธรรม

อาหารที่ได้มาในจานหรือในปิ่นโต ก็เรียกว่ารวมมาแล้วประเภทหนึ่ง เพราะก่อนจะสำเร็จรูปเป็นอาหาร เขาต้องผสมเครื่องทำครัวให้สมบูรณ์ก่อน แล้วกลายเป็นอาหารประเภทนั้น ๆ ขึ้นมา เวลานำอาหารนั้น ๆ ลงในบาตรก็เรียกว่ารวมอีกครั้งหนึ่ง เราพิจารณาให้เห็นชัดในการรวมอาหารภายนอก กับการรวมอาหารภายในบาตร มีลักษณะต่างกันอย่างไรบ้าง พิจารณาอย่าให้ตื่นเต้น อย่าให้ติดอกติดใจ และอย่าให้มีความขยะแขยงต่ออาหารที่จะบริโภคซึ่งคลุกเคล้ากันอยู่ในบาตรหรือในที่แห่งเดียวกัน แล้วย้อนเข้าไปพิจารณาอาหารที่รวมกันแล้วผ่านมุขทวารเข้าไปถึงส่วนร่างกาย นั่นยิ่งเป็นการคลุกเคล้ากับสิ่งปฏิกูลในร่างกายมากขึ้น

ผู้พิจารณาตาม ปฏิสงฺขา โยนิโสฯ ที่ตรัสไว้จะมีอุบายแยบคายทั้งขณะที่ได้มา ทั้งขณะที่จะฉัน ทั้งขณะที่กำลังฉัน และขณะฉันผ่านไปแล้ว แม้อาหารจะรวมเข้าไปสู่ร่างกายและซึมซาบเข้าไปในส่วนต่างๆ ของร่างกายแล้ว ก็จะได้รับอุบายแยบคายจากการพิจารณาตลอดเวลา ทั้งไม่มีความขยะแขยง และไม่มีความตื่นเต้นกับอาหารทุกประเภทที่จะบริโภค เพราะสักว่าเครื่องเยียวยาธาตุขันธ์เท่านั้น ถ้าจะพูดกันตามหลักความจริงแล้ว ในตัวของเรามันเป็นพื้นฐานแห่งความไม่สะอาดอยู่แล้ว แม้อาหารจะเป็นของประณีตบรรจงและมีรสเอร็ดอร่อย แต่พอผ่านมุขทวารเข้าไป ถ้าไม่มีน้ำลายซึ่งเป็นของปฏิกูลรับเชื่อมอยู่แล้วจะไม่มีรสชาติอะไรเลย ต้องอาศัยน้ำลายคลุกเคล้าจึงจะปรากฏมีรสชาติขึ้นมา จะเคี้ยวกลืนก็สะดวกสบาย

เพียงเท่านี้ก็พอทราบได้ว่า ธาตุขันธ์ของมนุษย์และสัตว์ต้องการของปฏิกูลของสะอาดและสวยงาม เช่น เพชรนิลจินดา ที่ถือว่ามีราคามาก จะนำมาเยียวยา หรือหล่อเลี้ยงธาตุขันธ์ย่อมไม่สำเร็จประโยชน์ เพราะธาตุขันธ์ไม่ใช่ของสวยงาม แต่เป็นของปฏิกูล เมื่อนำสิ่งที่มีลักษณะเช่นเดียวกันกับเขามาให้ เขาจึงยอมรับและซึมซาบกันทันที ทั้งมีชีวิตสืบเนื่องกันมาได้เป็นลำดับ แต่ต้นจนถึงเวลาอวสาน ล้วนเป็นไปด้วยสิ่งปฏิกูลคละเคล้ากัน ฉะนั้น นักปฏิบัติซึ่งเป็นเพศที่ไม่นิ่งนอนใจในทุกสิ่งที่มาเกี่ยวข้องกับตน จึงควรพิจารณาให้เห็นตามความจริงในปัจจัยสี่ มีบิณฑบาต เป็นต้น ทั้งที่อยู่ข้างนอก ทั้งที่รวมอยู่ในบาตร ทั้งรวมอยู่ในมุขทวาร ทั้งผ่านเข้าไปในส่วนร่างกายและผ่านออกไป จะมีวิปริณามธรรมเป็นลำดับจนตลอดสาย

สบงจีวร กุฎีที่อยู่อาศัย ยาแก้โรค สิ่งเหล่านี้ตามปกติมีความสะอาดพอดู แต่พอมาคลุกเคล้ากับร่างกายแล้วไม่ว่าสิ่งใด อาหารก็ต้องปฏิกูลทันที ผ้าที่มีเนื้อดีและสะอาดก็กลายเป็นของสกปรก จำต้องซักฟอกอยู่เสมอ ไม่เช่นนั้นจะเป็นของสกปรกยิ่งขึ้น ใช้นุ่งห่มต่อไปอีกไม่ได้ เสนาสนะก็จำต้องปัดกวาดเช็ดถูเสมอเช่นเดียวกัน เพราะอาศัยของไม่สะอาดเป็นเจ้าของและอยู่ที่นั่น จะอยู่ไปเฉย ๆ โดยไม่ทำความสะอาดไม่ได้ จะกลายเป็นโลงผีดิบขึ้นมาในกุฎีและศาลาหลังนั้น ๆ กิจวัตรคือการทำความสะอาดเกี่ยวกับสบง จีวร บริขาร เครื่องใช้ตลอดกุฎี วิหาร พระพุทธเจ้าต้องทรงบัญญัติให้ภิกษุปฏิบัติต่อสิ่งเหล่านี้ด้วยความเอื้อเฟื้อไม่ให้ทำความเมินเฉย และปรับอาบัติโทษแก่ผู้ทอดธุระไม่เหลียวแล

เพราะฉะนั้น ปฏิสงฺขา โยนิโส จึงไม่ใช่ธรรมเล็กน้อย ผู้มี ปฏิสงฺขา โยนิโส ประจำใจจะไปจะมาจะเดินจะเหินจะฉันหรือจะทำอะไร ย่อมมีความรอบคอบ ไม่ค่อยมีความผิดพลาด เพราะอำนาจความแยบคายของปัญญา ส่งกระแสซ่านไปตามอาการที่เคลื่อนไหว

พระมีหน้าที่พิจารณา และถือเอาประโยชน์จากสิ่งที่มาเกี่ยวข้องกับตน โปรดอย่าให้มีความท้อแท้อ่อนแอต่อการพิจารณา ซึ่งเป็นงานของเราโดยตรง เพราะไม่เคยปรากฏว่าพระพุทธเจ้าผู้เป็นศาสดาของโลกได้ตรัสรู้ เพราะความอ่อนแอเป็นเครื่องบุกเบิกมรรคผล นิพพาน แต่ได้ตรัสรู้เพราะความขยันหมั่นเพียรเป็นมูลฐาน หนักก็เอา เบาก็ทำจนสำเร็จ ไม่ยอมถอยทัพกลับพระราชฐาน เท่านั้นเป็นทางเดินของศาสดา เวลาสำเร็จตามพระทัยมุ่งหวังแล้ว ก็ไม่เคยเปลี่ยนบทบาทแห่งธรรมที่ทรงรู้เห็นมาสอนสัตว์โลกให้เดินทางสายใหม่ พอจะให้บรรดาสัตว์เปลี่ยนทางจากสายความขยันหมั่นเพียร แล้วกลับมาก้าวเดินทางสายความเกียจคร้าน ความอ่อนแอ ความเห็นแก่ตัว ไม่มองดูธรรมคือ มัชฌิมา อันเป็นทางสายเอกที่ประทานไว้นี้เลย

ทุกท่านจึงควรทราบไว้เสมอว่า กิเลสและบาปธรรมชอบเดินตามทางสายสะดวก ทำเอาตามใจชอบ แต่ธรรมชอบเดินตามทางสายฝืด ๆ ใจ ซึ่งเจ้ากิเลสไม่ชอบเดิน ถ้าต้องการอยากทราบเรื่องนี้โดยชัดเจน โปรดสังเกตดูตัวเราขณะที่กิเลสเข้าครอบงำมาก ๆ จะเห็นธรรมกลายเป็นหนามยอกหัวใจไปหมด  ไม่อยากทำบุญให้ทาน นั่งสมาธิภาวนาแม้ชั่วขณะหนึ่ง กิจการที่เป็นไปเพื่อกุศล รู้สึกว่าขัดขวางจิตใจไม่อยากทำ ทั้งกลัวสิ้นเปลือง ทั้งกลัวเสียเวลา ทั้งกลัวจะลำบาก แต่สิ่งที่ขัดแย้งต่อทางกุศลแล้ว รู้สึกว่าชอบอกชอบใจ ถึงไหนถึงกัน ไม่คำนึงถึงความสิ้นเปลือง ไม่คำนึงถึงความเสียเวลาและความลำบาก มิหนำยังอยากไปตั้งบ้านเรือนครอบครัว อยากไปตั้งวัดวาอาวาสอยู่ที่นั้นเสียเลยจะเป็นที่พอใจ

กิเลสกับธรรมภายในใจดวงเดียว เคยมีการขัดแย้งกันมาตลอดสายอย่างนี้แล ไม่เคยลงรอยกันตลอดกาล ถ้าแก้ไขไม่ได้ตราบใดเราจะเป็นผู้รับเคราะห์กรรมจากระหว่างกิเลสกับธรรมทะเลาะกันอยู่ตราบนั้น แต่ผู้มีธรรมคุ้มครองใจจะสามารถรื้อฟื้นตนขึ้นจากหล่มลึก คือกิเลสบาปกรรมได้ และจะสามารถอาจเอื้อมถึงมรรค ผล นิพพานโดยไม่อยู่ห่างจากความเพียรของผู้มีธรรมคุ้มครองใจนี้เลย

เราทุกท่านเป็นผู้หมดค่าหมดราคาในทางอื่นโดยความเสียสละของเราเอง เพื่อความมุ่งหวังต่อแดนพ้นทุกข์ภายในใจด้วยข้อปฏิบัติอันดีงาม โปรดมองดูปัจจุบันที่ตนกำลังดำเนินอยู่ในขณะนี้ สิ่งใดบกพร่องอย่าปล่อยให้ข้ามคืนข้ามวัน รีบแก้ไขทันที ชื่อว่าเป็นผู้ปรับปรุงตัวเองในปัจจุบันได้โดยถูกต้อง และชื่อว่าปรับปรุงอนาคตด้วยในขณะเดียวกัน เพราะอนาคตจะดีหรือชั่วนั้นเป็นผลสืบทอดไปจากปัจจุบัน ถ้าปัจจุบันปรับปรุงตัวไม่ดีแล้ว อนาคตจะไม่มีผลดีอะไรเกิดขึ้นเลย ฉะนั้นการพยายามปรังปรุงตัวเองในปัจจุบันซึ่งกำลังศึกษา และอบรมอยู่นี้เป็นหลักสำคัญมาก จงทำความสนใจต่อการแก้ไขดัดแปลงตนให้ถูกต้องในปัจจุบัน จนมีความมั่นคงและหาที่ตำหนิตนไม่ได้แล้ว ความเจริญรุ่งเรืองในอนาคตจะเป็นสมบัติของตนแต่ผู้เดียวเป็นผู้รับเสวยผล

การกล่าวเรื่องปรับปรุงตัวเองให้ดีในปัจจุบัน เพื่อความเป็นผู้มีอนาคตอันแจ่มใสนั้นย่อมนำไปใช้ได้ทุกเพศ ทุกวัย ทั้งหญิง ชาย นักบวช และฆราวาส โดยไม่เลือกชาติชั้นวรรณะ เพราหลักความประพฤติ มรรยาท อัธยาศัย หน้าที่การงานของบุคคลที่เป็นไปด้วยความเรียบร้อยในปัจจุบัน ย่อมส่อถึงอนาคตของบุคคลผู้นั้นด้วย

ฉะนั้น ในอวสานแห่งธรรมนี้ทุกท่านที่อุตส่าห์มาด้วยความสนใจ โปรดนำไปไตร่ตรองและปรับปรุงแก้ไขตนในปัจจุบันให้ดี อย่ามองข้ามตนเองที่เรียกว่า อตฺตา หิ อตฺตโน นาโถ นี้ไปเสีย จะเป็นที่พึ่งของตนได้ จะเป็นที่พึ่งของโลกได้ ทั้งจะเป็นผู้เทิดทูนพระศาสนาให้เจริญรุ่งเรืองในอนาคตให้ปรากฏเด่นในปวงชน สมนามว่าเป็นลูกศิษย์พระตถาคตอย่างแท้จริง

จึงขอยุติธรรมเทศนาเพียงเท่านี้

www.Luangta.com or www.Luangta.or.th